بررسی تأثیر هدایت تحصیلی درانتخاب رشته متناسب با توانایی دانش آموزان

یکی از اهداف و وظایف مهم آموزش و پرورش ایجاد زمینه برای رشد همه جانبه ی فرد و تربیت انسان های سالم، کارآمد و مسئول برای ایفای نقش در زندگی فردی و اجتماعی است در این راستا ، مولفه ها و عناصر مختلفی تاثیر گذار شد و برنامه ریزی ها و فعالیت های مختلفی نیزدراین عرصه ضروری است .

هدف های آموزش و پرورش زمانی محقق خواهد شد که برنامه ها و محتوای دروس براساس نیازها ، توان ها ، رغبت ها و محدودیت های دانش آموزان تهیه و تدوین شوند

هدایت تحصیلی

هدایت تحصیلی فرایند ارائه خدمات راهنمایی و مشاور به دانش آموزان تا ضمن آشنایی با استعداد ها ، علایق و توانایی ها و ویژگی های شخصیتی خویش ، شاخه ها و رشته های تحصیلی ، حرفه و مشاغل مورد نیاز جامعه را بشناسند و براساس آن به صورت آگاهانه شاخه و رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند.

امروزه هدایت تحصیلی به عنوان یک فعالیت محدوده مقطعی در این مسیر تحصیلی بارویکرد سیستمی و همه جانبه مشارکت تمامی عوامل مدرسه ای ، اداری ، آموزش ، پرورش ، رسانه ، خانواده و دستگاههای اجرای زیر ربط ضروری است .

و نظام تعلیمی و تربیتی ، باید دانش آموزان را به سطحی از تمایز یافتگی برساند که خود با آگاهی از استعدادها ، توانایی ها و رغبت های خویش و همچنین ظرفیت ها و محدودیت های محیطی به انتخابب آزادانه و آگاهانه اقدام کنند و اینکه پس از استخراج نتایج کمی ، تصمیم گیری نهایی به صورت کیفی و در تعامل سه جانبه میان مشاور ،دانش آموز و خانواده با لحاظ نمودن امکانات و محدودیت های محیطی انجام می شود.

یکی ازبرنامه های راهنمایی و مشاوره در مدرسه ، هدایت تحصیلی است .

از طریق هدایت تحصیلی به فرد کمک می شود تا خود را بشناسد با خصوصیات رشته های مختلف و نیازهای جامعه آشنا گردد، رشته مناسبی را انتخاب کند و بطور موفقیت آمیزی در آن رشته تحصیل کند .

هدایت تحصیلی از دوره ابتدایی می تواند پی ریزی گردد ، در دوره راهنمایی و دبیرستان استعدادهای دانش آموز کشف و رشته های مختلف تحصیلی شناخته شود تا در نهایت دانش آموز ، رشته متناسب با علاقه و استعداد خود را انتخاب کند .

راهنمایی شغلی هم هر چند از دوره ابتدایی پی ریزی می گردد اما رسماً در پی هدایت تحصیلی ادامه پیدا می کند.

اهمیت و ضرورت هدایت تحصیلی

اهمیت این نوع موضوع با اندیشیدن و تفکر و اهداف تغییر نظام مشخص می شود که مهم ترین آن ها جلوگیری از تکرار اشتباهات و معضلات نظام قبلی و توجه به اهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است که همانا تعلیم و تربیت فرزندان میهن برای کسب استقلال اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی براساس تعالیم عالیه اسلامی می باشد و این امر احتیاج به یک برنامه ریزی مدرن و دقیق در زمینه ی انتخاب رشته تحصیلی و شغلی مناسب برای نوجوانان با توجه به نیاز جامعه دارد .

طرح هدایت تحصیلی با هدفگذاری ایجاد تعادل دانش آموزان در رشته های تحصیلی نظری و فنی چند سالی است که بحث محافل و خانواده های دارای دانش آموز دوره متوسطه دارند شده است .

مکمل هدایت تحصیلی

بسیاری از صاحب نظران بیکاری جوانان در شرایط کنونی را نتیجه تعداد بالای تحصیلکرده در رشته های نظری می دانند که اکنون دارای دانش آموختگانی فاقد مهارت و جویای کار هستند.

برای پیشگیری از ایجاد موج های بعدی جوانان فاقد مهارت و بیکاری ، هدایت تحصیلی به منظور هدایت دانش آموزان بیشتر به سمت رشته های فنی و کاردانش برای تربیت افرادی با مهارت های متناسب با جامعه در نظر گرفته شود .

یکی از موثرترین عوامل بیکاری در کشور هدایت نامناسب تحصیلی است .

هدایت تحصیلی باید براساس علاقه ، استعداد و توانایی ها ی تحصیلی و شغلی ، نیاز .امکانات انجام شود و در این راستا نیاز است که به خانواده ها و دانش آموزان اطلاع رسانی دقیق صورت بگیرد .

برای تحقق این امر باید برنامه ریزی صحیح صورت بگیرد ؛کارها بدون داشتن برنامه مانند هدایت کشتی است که بدون قطب نما حرکت می کند و سرانجام از مسیر اصلی منحرف می شود .

برای هدایت تحصیلی موثر دانش آموزان باید اندیشید ، اندیشه ها را به برنامه تبدیل کرد و برنامه ها را با قوت تمام به اجرا در آورد .

« دانش آموزان سال اول متوسطه مجازند علاوه بر دروس عمومی از بین چندین درس اختصاصی رشته ها و گروههای تحصیلی دروی را انتخاب کنند . در سال دوم شاخه ، گروه رشته تحصیلی دانش آموز بر اساس نتایج عملکرد آموزشی او و … تعیین می گردد »

به علاوه در این طرح آمده است که «مکمل هدایت تحصیلی هدایت شغلی است که مخصوصاً برای شاخه های فنی و حرفه ای و کار دانش واجد اهمیت بسیار است »

آموزش و پرورس و هدایت شغلی و تحصیلی

یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش خدمات یاری رسانی به دانش آموزان است.

نمونه بارز این خدمت را می توان در امر مشاوره و راهنمایی تحصیلی در زمینه انتخاب رشته تحصیلی متناسب با حرفه مورد انتظار دانست و هدف اصلی آن فراهم نمودن بستری مطلوب است تا نقاط قوت و ضعف افراد شناسایی شده و با تصویری روشن از ویژگی ها و صفات خود و نیازهای جامعه اقدام به انتخاب رشته مطلوب نمود .

همان طور که استرنبرگ  بیان کرده است توجه به قابلیت های شناختی افراد در قالب مفهوم کلی بهره هوشی نیز نمی تواند به تنهایی تفاوت های فردی در استعداد و قابلیت های مختلف دانش آموزان و به تبع آن موفقیت های تحصیلی آنان را در رشته های مختلف نمایان سازد بلکه استفاده از تجارب و انطباق میزان استعداد و توانایی واقعی افراد با رشته تحصیلی مورد علاقه آینده بهتری را برای فراهم رقم زند .

مشکلات دخیل در هدایت تحصیلی

کیامنش نیز در سال ۱۳۸۲ بیان نمود که در بررسی های انجام شده توسط آموزش و پرورش حدود ۶۰ درصد دانش آموزان دختر و ۵۰ درصد دانش آموزان پسر ، مشاور را به عنوان منجی جهت هدایت تحصیلی پذیرفته اند و در زمینه انتخاب رشته تحصیلی از او کمک می گیرند و باید مشخص شودکه به طور کلی هدایت تحصیلی در عمل با چه مسائلی و مشکلاتی روبروست .

این فرآیند به علل گوناگون از جمله عدم مشارکت کارکنان مدرسه ، نبودن ابزار و وسایل سنجش دقیق ، کمبود کار در آموزش متخصص در رشته مشاوره و … نتوانسته است به اهداف از پیش تعیین شده خود نائل شود .

نظر به این که هدف از تحصیل دانش آموزان ایجاد توانایی در پاسخگویی به نیازهای علمی و کاربردی جامعه است و از آنجا که ادامه هر یک از شاخه های تحصیلی زمانی می تواند در راستای تامین نیازهای جامعه قرار گیرد که متناسب با توانمندی و استعداد افراد باشد .

طبق پژوهش هایی که در این زمینه انجام شده شخص گردیده که هیچ متغیری به اندازه عملکرد تحصیلی قبلی دانش آموزان اهمیت ندارد.

و یا این که مشاوران و فعالیتشان کاملاً مورد تایید نمی باشد  و پرونده های مشاوران از لحاظ محتوا دارای نقایصی است لذا این تحقیق می کوشد تا عملکرد مشاوران را در زمینه هدایت تحصیلی

(انتخاب رشته متناسب با توانمندی افراد) ارزیابی نماید  و علاوه بر این نگرش دانش آموزان را نسبت به عملکرد مشاوران بررسی قرار دهد.

یشینه پژوهش :

سپری (۱۳۸۳) با تحقیق درباره نقش راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی در رضایت شغلی بیان کرد که چنانچه شخص بتواند در طول تحصیل و مرحله کاریابی از راهنمایی مناسب در زمینه مشاغل برخوردار شود احتمال اینکه در آینده از کاری که انجام می دهد احساس رضایت داشته باشد ، افزایش می یابد .

حسین پور و همکاران (۱۳۹۳) با تحقیق بر روی اهمیت ، ضرورت و نقش مشاوره تحصیلی و شغلی در توسعه پایدار بیان کردند که در عصر جدید مشاغل دیگر ارثی نیستند و با پیشرفت سریع دانش و تکنولوژی اکثر کارها نیاز به تحصیل و کسب مهارت دارند و رابطه تحصیل و شغل اهمیت زیادی دارد .

و مشاوره تحصیلی و شغلی در انتخاب رشته تحصیلی مناسب و پس از آن شغل مناسب بر روی توسعه پایدار کشور تاثیر دارد .

برخی از نظرات دانشمندان در هدایت تحصیلی

کریمی (۱۳۹۵) با تحقیق درباره بررسی میزان تاثیر هدایت تحصیلی و مشاوره های مدرسه در انتخاب رشته های آموزش فنی و حرفه ای دانش آموزان شاهد و غیر شاهد استان مازندران را بیان کرد که هدایت تحصیلی و مشاوره های مدرسه در انتخاب رشته های فنی و حرفه ای دانش آموزان شاهد و غیرشاهد تاثیر زیادی ندارد .

منظور از راهنمایی و هدایت تحصیلی ؛ هدایت دانش آموزان به مناسب ترین شاخه یا رشته تحصیلی براساس استعداد و علاقه آنان و به تناسب امکانات و نیازهای کشور است .

برای اولین بار ترمن . ل . کلی در سال ۱۹۱۴  اصطلاح هدایت تحصیلی را عنوان کرد او با طرح این عنوان در پایان نامه دکترا خود در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه کلمبیا ، در مورد کمک به دانش آموزان در انتخاب واحدها و رشته های تحصیلی و سازگاری آنان با محیط مدرسه بحث کرده است .

اهداف هدایت تحصیلی سوق دادن دانش آموزان و دانشجویان به رشته های مورد نیاز جامعه تا علاوه بر تامین نیازهای فرد نیازهای تخصصی جامعه نیز برآورده شود (صافی ؛ ۱۳۸۴ )

بنابراین آنچه دردوره متوسطه نظام جدید اهمیت پیدا کرده ، موضوع هدایت تحصیلی می باشد که انجام این مهم بیشتر به مشاوران محول شده است . (صافی ؛ ۱۳۸۴)

اهداف تحقیق

هدف کلی : بررسی تأثیر هدایت تحصیلی در انتخاب رشته با توانایی دانش آموزان

مورد مطالعه :
دانش آموزان متوسطه اول دختر و پسر

فرضیه های تحقیق

۱ـ دیدگاه دانش آموزان نسبت به عملکرد مشاوران در هدایت تحصیلی چگونه است ؟

۲ـ هدایت تحصیلی با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد ؟

۳ـ میزان تحصیلات پدر و مادر در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان تا چه حد موثربوده است ؟

۴ـ وضعیت اقتصادی خانواده در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان تا چه حد موثربوده  است ؟

۵ـ میزان علاقمندی و انگیزه خود دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی تا چه حد موثربوده   است ؟

۶ـ میزان نوع شغل والدین در انتخاب رشته تحصیلی و رغبت های شغلی تا چه حد موثر  بوده است ؟

۷ـ به نظر می رسد وسایل ارتباط محلی در آگاهی دادن به دانش آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی موثر بوده است ؟

روش تحقیق :

در این تحقیق از دو روش کیفی و کمی (ترکیبی ) استفاده شده است هدف پژوهش در مرحله ای کیفی شناسایی مولفه های تاثیر گذار برفرآیند انتخاب رشته و کاوش روابط بین مقوله ها ،درمرحله کمی ، هدف توصیف نگرش دانش آموزان و بررسی عملکرد آنها در انتخاب رشته بود .

جامعه آماری:

حجم کل جامعه آماری در این پژوهش ، شامل همه دانش آموزان نظام جدید متوسطه اول روستای چاه اسماعیل در سال تحصیلی ۹۷ ـ ۹۶ می باشد .

شیوه نمونه گیری:

با توجه به این پژوهش از کل جامعه آماری نمونه برداری شده ـ از شیوه نمونه گیری خاصی استفاده شد و از کل جامعه آماری به عنوان حجم نمونه استفاده شده است.
روش گردآوری داده ها از جامعه

هر محقق باید با توجه به ماهیت مسئله و فرضیه های طراحی شده یک یا چند ابزار را انتخاب نمایند که پس از کسب شرایط لازم در مورد اعتبار آن جهت جمع آوری داده ها از آن استفاده نماید .

تحقیق حاضر از نوع توضیحات و نیز از نوع هدف تحقیق ، پژوهشی کاربردی است زیرا که قصد ارائه یک مدل یا الگو را دارد .

نوع داده ها ی مورد استفاده نیز داده های کمی و کیفی هستند .

از آنجا که روش های جمع آوری اطلاعات در هر پژوهش با توجه به نوع وماهیت پژوهش تعیین می گردد در تحقیق حاضر با توجه به ضرورت صرفه جویی در وقت ، هزینه و نیروی انسانی از پرسشنامه استفاده شده است .

ابزار گردآوری داده ها (پرسشنامه):

ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است ۷۰ پرسشنامه بین دانش آموزان دختر و پسر توزیع شده است .

نتایج آزمون:

خلاصه نتایج محاسبات آزمون t تک نمونه ای برای بررسی تاثیر هدایت تحصیلی در انتخاب رشته تحصیلی متناسب با توانایی دانش آموزان

بررسی فرضیه ها

بررسی فرضیه اول :

دیدگاه دانش آموزان نسبت به عملکرد مشاوران در هدایت تحصیلی تا چه حد بوده است .

همان گونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% کوچک تر حاصل شده است ؛ بنابراین به احتمال ۹۹ درصد می توان نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است آگاهی بخش مشاوران به دانش آموزان در خصوص شاخه ها و رشته های تحصیلی و نحوه انتخاب رشته تحصیلی تاثیر بسیاری دارد .

بررسی فرضیه دوم :

چه اندازه هدایت تحصیلی با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد .

همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% کوچک تر حاصل شده است ، بنابراین به احتمال ۹۹ درصد می توان نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است هدایت تحصیلی درست ، و آگاهانه می تواند باعث پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و تاثیر بسیاری برای پیشرفت آن دارد.

بررسی فرضیه سوم :

میزان تحصیلات پدر و مادر در انتخاب رشته ی تحصیلی دانش آموزان موثر است. همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% بزرگ تر حاصل شده است بنابراین احتمال ۹۹ درصد می توان نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است میزان تحصیلات پدر و مادر در انتخاب رشته تحصیلی آنان تاثیر داشته است .

بررسی  فرضیه چهارم :

وضعیت اقتصادی خانواده در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان موثر است .
همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% بزرگ تر حاصل شده است بنابراین به احتمال ۹۹ درصد می توان  نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است وضعیت اقتصادی خانواده تاثیر در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان داشته است .

بررسی فرضیه پنجم :

علاقه مندی و انگیزه خود دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان موثر است. همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% کوچک تر حاصل شده است انگیزه و علاقه مندی دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی آنان تاثیر داشته است .

بررسی فرضیه ششم :

نوع شغل والدین درانتخاب رشته تحصیلی و رغبت های شغلی دانش آموزان موثر است . همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% بزرگ تر حاصل شده است بنابراین به احتمال ۹۹ درصد می توان  نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است نوع شغل والدین در نحوه انتخاب رشته تحصیلی تاثیر داشته است .

بررسی فرضیه هفتم :

وسایل ارتباط جمعی در آگاهی دادن به دانش آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی موثر است .  همانگونه که جدول فوق نشان می دهد سطح معناداری محاسبه شده از ۱% کوچک تر حاصل شده است بنابراین به احتمال ۹۹ درصد می توان  نتیجه گرفت در جامعه ای که این نمونه از آن انتخاب شده است وسایل ارتباط جمعی در آگاهی دادن به دانش آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی موثر است.

نتیجه گیری

براساس یافته های پژوهشی و پرسشنامه نتیجه می گیریم که از تعداد ۷۰نفر دانش آموز علاقمند به ادامه تحصیل در نظام متوسطه دانش آموزان از شیوه انتخاب رشته خود راضی نیستند و شناخت اکثر دانش آموزان به هدایت تحصیلی منفی ارزشیابی شده است

و هرچه سطح سواد و تحصیلات والدین بالاتر باشد دانش آموز راحت تر می تواند انتخاب رشته مناسب نمایند و رسانه ها به خوبی می توانند در این زمینه نقش آفرینی کنند و به والدین اطلاعات لازم را ارائه کنند .

رسانه های آموزشی باید با تمام توان از برنامه های آموزش و پرورش حمایت کنند  و یک مشاور می تواند آنها را راهنمایی کند و نقش مهمی در آینده شغلی آنها ایجاد کند .

و با تحلیل همبستگی داده ها ، تمام فرضیه ها مورد تایید قرار گرفت . و عملکرد دانش آموزان در انتخاب رشته نامناسب ، ضعیف و پایین تر از حد مورد انتظار است و شناخت دانش آموزان به انتخاب رشته درسه حیطه شناختی ، عاطفی و رشدی در سطح مطلوبی نیست

و شناخت اکثر دانش آموزان منفی ارزشیابی شده است دانش آموزان از شیوه انتخاب رشته راضی نیستند و از نظر آنان عملکرد مسئولین در انتخاب رشته نامطلوب وضعیت است .

دیدگاه دانش آموزان نسبت به ملاک و فرآیند انتخاب رشته ضعیف و پایین تر از درصد متوسط است درواقع نظر دانش آموزان نسبت ملاک و فرآیند انتخاب رشته منفی است .

پیشنهادات کاربردی

۱ـ باید دانش آموزان را برای ادامه تحصیل در رشته های مختلف راهنمایی کرد براین اساس باید با اجرای صحیح طرح هدایت تحصیلی

توسط وزارت آموزش و پرورش دانش آموزان را به سمت و سویی سایر رشته ها سوق داد .

۲ـ باید نیازهای جامعه و بازار کار به دانش آموزان معرفی شود تا بدانند و آگاه شوند چه رشته ای در تحصیلاتشان  بهتر است

و اجرای صحیح هدایت قبلی می تواند به توسعه متوازن رشته های مختلف کمک کند و موجب برطرف شدن تمام نیازهای جامعه شود .

۳ـ با اجرای صحیح طرح هدایت تحصیلی به سوی رشته های فنی و حرفه ای ابتدا باید تلاش شود تا ظرقفیت های بازار کار به حوزه فنی به خانواده ها معرفی شود .

۴ـ آموزش و پرورش افزایش کیفیت آموزش و تجهیزات هنرستان های فنی و حرفه ای و کاردانش را در دستور کار قرار دهد .

۵ـ برای اصلاح هدایت تحصیلی در مدارس ، نیازمند نظام جامع هدایت تحصیلی هستیم که بایددر مدارس ابتدایی مستقر شود .

۶ـ هدایت تحصیلی باید متناسب با نیازهای شغلی و حرفه ای واقعی و مستند کشور و منطقه ای و استانی تدوین شود .

۷ـ توصیه می شود تا خانواده ها از دریافت مشاوره توسط افراد غیر متخصص خودداری کنند و تمام جوانب را از سوی مشاور مدرسه ارائه شود.

۸ـ توصیه شود در ابتدای سال تحصیلی با معلمان جلسه تخصصی برگزار گردد و استعداد دانش آموزان شناخته شود تا بتوانند رشته تحصیلی متناسب با نیاز جامعه انتخاب کنند .

منابع و مأخذ

۱ـ شفیع آبادی و همکار ، بررسی مسائل و مشکلات انتخاب شغل ، همایش نقش راهنمایی و مشاوره شغلی در بازار کار ، وزارت کار و چند دانشگاه ، ۱۳۸۴ .

۲ـ صافی ، احمد (۱۳۸۰) راهنمایی و مشاوره در دوره متوسطه ایران و نقش مشاوران در این دوره فصلنامه تعلیم و تربیت (۴) سال پانزدهم .

عزیزی ، محمد ، بررسی عوامل مهم در انتخاب رشته ها بین دانش آموزان خرمدره ( پایان مامه ارشد ، ۱۳۸۰)

۳ـ نعمت اللهی ، علی ، بررسی عوامل موثر در علایق شغلی دانش آموزان سال اول متوسطه دبیرستان های پسرانه شهرستان نقاب ، ۱۳۸۶

۴ـ لری جعفرآبادی ، یوسف ،( ۱۳۷۹ ) ارزشیابی نحوه اجرای آیین نامه  هدایت تحصیلی در دبیرستانهای پسرانه از شهر کرمان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید با هنر کرمان

۵ـ معاونت اموزشی وزارت آموزش و پرورش (۱۳۸۹) . آئین نامه آموزشی  دوره سه ساله متوسطه.

۶ـ حسینی ، س (۱۳۹۱) . مبانی راهنمایی و مشاوره شغلی . مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی .